نقش PH در خاک کشاورزی و نحوه تنظیم آن

مقدمه

با اندازه گیری مقدار PH خاک می توان به مقدار اسیدی و یا قلیایی بودن خاک و میزان غلظت یون هیدروژن پی برد. بخش عمده ای از غلظت یون های هیدروژن توسط خاک رس و ذرات مواد آلی جذب می شود، به این امر اسیدیته خاک گفته می شود. هر چقدر مقدار ماده ی آلی موجود در خاک بیشتر باشد، خاک ظرفیت نگهداری یون های هیدروژن بیشتری را دارد از این جهت مقدار اسیدیته آن نیز بیشتر می شود. برای این که خاک های محل کشت انواع نهال ها از جمله نهال پسته هیبریدی مقادیر مناسبی از یون های هیدروژن را داشته باشد، باید از کربنات کلسیم به اندازه کافی برای آن ها استفاده کرد. در ادامه مقاله درباره اهمیت اندازه گیری PH و روش تنظیم PH خاک توضیح داده شده است، لطفا تا انتهای مقاله همراه ما باشید.

اهمیت PH در خاک

مقدار PH خاک تاثیر زیادی بر رشد درختان و گیاهان می گذارد، از این جهت باید این ویژگی خاک را همواره اندازه گیری کرد. در خاک هایی به شدت اسیدی (PH کمتر از 5) وجود عناصر ضروری مانند کلسیم، منیزیم، نیتروژن، فسفر و همچنین عناصر ریز مغذی مانند بور کاهش می یابد. در مقابل عناصر روی، مس، آهن و منگنز در خاک های اسیدی بسیار محلول هستند و حتی ممکن است غلظت آن ها به مقادیری نزدیک شود که حتی برای برخی درختان و یا گیاهان سمی باشند. مقدار عناصری از جمله روی، آهن، مس و منگنز در خاک های کمی تا متوسط قلیایی کاملا نامحلول هستند. عنصر فسفر نیز در خاک های قلیایی قوی (PH>8.3) ترکیبات نامحلولی را ایجاد می کنند. فلزات سنگین مانند کادمیوم، سرب، جیوه و آرسنیک در خاک های اسیدی بسیار متحرک هستند، از این جهت شانس انتقال آن ها به آب های زیرزمینی افزایش می یابد. اگر مقدار PH خاک مناسب باشد، رشد نهال سریع تر انجام می شود.

میکروارگانیسم های خاک نیز تحت تاثیر اسیدیته خاک قرار می گیرند. قارچ ها با طیف وسیعی از مقادیر pH سازگار هستند، در حالی که باکتری ها هنگامی که خاک ها نسبتا اسیدی و یا کمی قلیایی باشند بهترین عملکرد را دارند. با این که بیشتر قارچ ها مفید هستند اما بسیاری از بیماری های خاک توسط قارچ ها ایجاد می شود، بنابراین خاک باید در شرایط کمی اسیدی تا خنثی قرار داشته باشند. باکتری های موجود در خاک نقش عمده ای در تجزیه مواد آلی و تبدیل آن به نیتروژن و نیترات زدایی دارند.

بافر PH

با توجه به موارد گفته شده در بالا اندازه گیری  PH خاک از اهمیت بسیاری زیادی برخوردار است. در آزمایشگاه ها، بافر PH را به همراه مقادیر PH خاک تعیین شده در آب مقطر گزارش می شوند. محلول بافر PH توسط این آزمایشگاه ها برای تعیین ضریب ظرفیت خاک استفاده می شود. این روش سریع و بسیار آسان است که در آن یک محلول بافر به خاک اضافه شده و تغییرات PH بافر (محلول های بافر از PH بین 7 تا 8 متغیر هستند)، اسیدهای موجود در خاک را نشان می دهد. با استفاده از دستگاه های مخصوص اندازه گیری خاک، نیز می توان درصد PH خاک را اندازه گیری کرد.

دلایل اسیدی شدن خاک

• ترشحات ریشه و تولید اسیدهای آلی
• کانی سازی مواد آلی که در آن نیتروژن به نیترات تبدیل می شود
• کاربرد کودهای حاوی آمونیوم که در آن آمونیوم به نیترات تبدیل می شود
• شسته شدن عناصر کلسیم و منیزیم در خاک به دلیل بارش بارندگی های زیاد باعث می شود تا غلظت بیشتری از یون های هیدروژن به ذرات خاک متصل شود
• رشد گیاه و فعالیت ریشه در جایی که کاتیون هایی از جمله پتاسیم، منیزیم و پتاسیم توسط محصولات جذب شوند، غلظت بیشتری از یون های هیدروژن در ناحیه ریشه ایجاد می شود

روش تنظیم PH خاک

در برخی شرایط، به خاک موادی اضافه می شود تا PH خاک تنظیم شود. معمولا برای خاک های اسیدی یا نزدیک به خنثی ترکیباتی از ماده آهک استفاده می شود. اضافه کردن آهک به خاک به منظور تنظیم PH خاک باعث به وجود آمدن شرایط زیر می شود :

• عملکرد محصول را بهبود می بخشد
• بیماری های موجود در خاک را کنترل می کند
• دسترسی به مواد مغذی اصلی را افزایش می دهد
• نرخ بالای آهک می تواند ساختار خاک را بهبود بخشد
• تاثیر اسیدی شدن کودهای آمونیومی را کاهش می دهد
• با بهبود شرایط برای باکتری های خاک، تجزیه مواد آلی را بهبود می بخشد

افزایش و کاهش PH خاک

مقادیر PH خاک بر فعالیت های میکروارگانیسم های خاک تاثیر می گذارد. در خاک های بسیار اسیدی جمعیت باکتری هایی که مواد آلی را تجزیه می کنند، کاهش یافته و فعالیت آن ها در خاک متوقف می شود. این امر منجر به تجمع مواد آلی و مواد مغذی محدود شده به ویژه نیتروژن می شود. روش تنظیم PH خاک در گیاهان مختلف، متفاوت است.

1-افزایش PH خاک : استفاده از موادی حاوی کربنات کلسیم می تواند PH خاک را افزایش دهد. هرچقدر سنگ آهک استفاده شده ریزتر باشد، PH با سرعت بیشتری افزایش می یابد. خاک های متفاوت انواع نهال ها از جمله نهال پسته، آلو، سنجد، بادام و سایر نهال های دیگر به مقادیر متفاوتی از آهک برای تنظیم PH خاک نیاز دارند.

2-کاهش PH خاک : جدای از کودهای مبتنی بر آمونیوم و مواد آلی، سولفات آلومینیوم و گوگرد مواد رایجی هستند که برای کاهش pH  خاک استفاده می شوند. سولفات آلومینیوم به محض اضافه شدن به خاک، PH خاک را تغییر می دهند. با این حال این دسته از مواد، بسیار سمی هستند. گوگرد مدت زمان زیادی طول می کشد تا اثر خود را در خاک ایجاد کند، زیرا باید توسط باکتری های خاک به اسید سولفوریک تبدیل شوند.

نتیجه گیری

در دسترس بودن برخی از مواد مغذی درختان و گیاهان تا حد زیادی تخت تاثیر PH خاک است. PH ایده آل خاک نزدیک به حالت خنثی است. اکثر مواد مغذی مورد نیاز درختان به طور بهینه در محدوده ی بین 6.5 تا 7.5 در دسترس هستند، این محدوده PH به طور کلی بر رشد ریشه درختان تاثیر می گذارد. نیتروژن و پتاسیم و گوگرد از مواد مغذی گیاهان و درختان است که تا حد زیادی به مقادیر PH بستگی دارد.